YAREN (YARAN)

Sevgi ve kardeslik hamurunun, birlik ve dayanisma potasinda yogrularak , Islam ahlak ve fazileti ile sekillenmesinden meydana gelençelik yürekli Anadolu insanlarinin bir araya
gelerek belirli ilke ve kurallar üzerine insa ettigi, özel mekanlarda yasanan milli kültür mirasimizin bir müessesesi, Oguzlardan günümüze ulasan ilim ve irfan yuvasi milli ahilik müessesesinin bir subesidir Yaran.

Yaran Oguzlardan günümüze kadar çesitli sekil degisiklikleri yasayarak gelen, fakat özdeki temel ilke ve anlamlari degismeyen tarihi kültür mirasimizdir.Yasayislari itibari ile çok hareketli olan Oguzlarin birbirlerine güç vermek,destek olmak ve sorunlarini çözümlemek gayesi ile belli zamanlarda belli boy beyliklerinde toplanarak meselelerini hallederek ayni zamanda yemekli eglencelerde yaptiklari toplantilarin günümüze yansimasidir Yayan.

Oguzlarin Müslümanligi kabul etmelerinden sonrada ayni sekilde yasadiklari bilinmektedir.Kasgarli Mahmut'un Divan-ü Lügatit Türk'ünde 24 Oguz boyundan söz edilmekte olup,sadece 22 Oguz boyunun adi verilmektedir.Ancak Ilhanli tarihcisi Resüdüd'digin tarafindan 24 boyun isimi tam olarak verilmis,Selçuklu tarihçileri tarafindan dogrulanmistir.

Her bir yaran bir Oguz beyini temsil etmektedir.

Daha sonralari Selçuklu ve Osmanli döneminde bu dayanisma toplantilari sekil degistirmis,esnaflarin teskilatlanmalarinada isik tutmus ve öncü olmuslardir.Koyduklari kurallarla toplumda kanunen yasak olmadigi halde,yailmasi ahkak ve maneviyat açisindan sakincali her sey yasaklanmistir.(kötü söz söylemek,kin tutmak,yalan söylemek,içki içmek,kumar oynamak,hile yapmak,kandirmaya yönelmek,hovardalik yapmak gibi).Temel ilke olarak "açik ve kapali" diye bir ilke benimsenmistir.Açik olmasi gerekenler(alin,kalb,kapi ve sofra),kapali olmasi gerekenler(el,dil ve bel'dir ve onlarda mana olarak harammdan,dedikodudan,yalandan,zinadan uzak durulmasi,sir saklanmasi ile ifade edilebilir).Ahilik müessesesi bu dönemlerde gelismis ve esnaflar bu dönemlerde teskilatlanmislardir,öyleki zanaat erbabi kisiler bu teskilatin olusturdugu komisyonlar tarafindan imtihan edilerek kendilerine "Set" yani kusak kusatarak çiraklik,kalfalik ve ustalik beratlari verilirmis.

Ne yaziktir ki günümüzde artik bu görevi esnaf teskilatlari yürütememektedir.Türkiye'nin degisik yörelerinde adet,gelenek ve görenekler degisik isimler altinda yasatilmaya çalisilmaktadir.Çankiri'da ise yaran adi altinda yasatilmaya çalisilmaktadir.1994 yilinda resmi olarak derneklesmesi saglanan Çankiri Yaran Kültürünü Yasatma Dernegi'nin tüm kurucu yaranlarina,yasatmak için hala çaba sarfedenlere,bu degerli mirasi bize armagan eden büyükleriimize sonsuz sükranlarimizi sunuyoruz.

"YARAN'' IN TESEKKÜLÜ

Belli yas gurubundan arkadaslar bir araya gelerek bu sene yenecek yaran için sözlesirler ve kendi yas gruplarindan 25 arkadasi tamamlayinca bir büyük Basaga, bir Küçük Basaga ve bir Yaran Reisi seçerler. Bu arkadaslar hali vakti ocak yaymaya elverisli olmayan fakat yarana gönül vermis çevik becerikli bir kisiyi de Yaran Çavusu seçerler. Böylece yaran tesekkül etmis olur.

BÜYÜKBASAGA Bayindir Boyu'nun beyini temsil eder. Hali vakti yerinde, idareciligi üstün seviyede yasça yaranin hemen hemen en büyügüdür ve yaranin da en büyük idarecisi ve söz sahibidir.

KÜÇÜKBASAGA Kayi Boyu'nu temsil eder. Hali vakti yarandan iyi olan idarecilikte Büyükbasaga'dan sonra söz sahibi olan yaranin ikinci büyük idarecisidir.

YARAN REISI Dedekorkut'un da boyu olan Bayat Boyu'nu temsil eder. Söz ve sohbetine itibar edilen yasça büyük, Basagalar'dan sonra yarende söz sahibi olan idarecilerdir.

YARANLAR Her biri bir Oguz beyi temsilcisidir.

YARAN ÇAVUSU yarana gönül vermis fakat maddi imkanlari sinirli oldugu için ocak yakamayan becerikli ve çevik bir kisidir. Yaranin bütün hizmetlerini yerine getirir. Basaga müsaade etmedikçe Çavus oyunlara katilmaz veya yarana tura bile vuramaz. Fakat sürekli yaranla iç içe oldugundan yaranlardan da ayri tutulmaz. Yapmis oldugu bu hizmetler Basagalar tarafindan ödüllendirilir, çavus un haklarinin helalligi dilenir.

Sazendeler yaran degildir. Para karsiliginda hizmet eder, kendilerine ayrilan bölümde (Sahnisi) icra-i sanat ederler. Basagalar izin vermedikçe oyunlara katilmaz ve muhakeme sirasinda odada bulunamazlar.

Bütün yaran ve misafirler tamam olunca mahalli oyunlari oynamak için Çavus Küçükbasaga'nin talimati ile oyun için yaranlari kaldirir. Ocak ve oyunlarin düzeni Küçükbasaga'nin sorumlulugundadir.


OYUNLAR

Orta oyunlar Çankiri merkez de ve köylerinde ayni veya degisik adlarla oynanir her oyunun bir oynanma sekli vardir ,orta oyunlarina misafirlerde istirak edebilirler.
Oyunlarin basi giris



Samut simit
Deveci biro
Topuk dövme(tekerleme)
Kusum
Düdük
Benim sana verdigim ne idi
Terzi
Degirmen
Dükkan açma
Mahkeme ve daktilo oyunlari
Berber oyunu
Viz viz
Vasil
Kim vurdu
Tavugu kim çaldi
Danismaz
Koyun esleme
Avci
Asker oyunu
Kuslar uçsun uçsunda nereye konsun
Pamuk sarma
Mani satma
Bilmece sorma
Duvar örme
Hoca oyunu
Hakimi
Bak su agzimin egrisine dogrusuna
Deve tepmesi
Ip baglama
Deve güresi
Horoz ,tavuk oyunu